Kiedy pracownik może odstąpić od wykonywanej pracy?
Powinnością każdego pracownika jest sumienne wykonywanie obowiązków, a pracodawcy – zapewnienie odpowiednich warunków, w których mogą być one realizowane. Wzajemne zobowiązania ustalane są w umowie oraz innych dokumentach, określających i uszczegóławiających łączący pracodawcę i pracownika stosunek pracy. Istnieją jednak sytuacje, w których powstrzymanie się od pracy jest możliwe, a – jeśli spełnione zostaną ściśle określone przesłanki – pracodawca nie może pociągnąć pracownika do odpowiedzialności za odmowę wykonywania obowiązków.
Kiedy pracownik może odstąpić od wykonywanej pracy? Zapraszamy do lektury artykułu, w którym wyjaśniamy, kiedy powstrzymanie się od realizacji obowiązków wynikających z umowy jest możliwe.
Sytuacje uprawniające do powstrzymania się od pracy
Okoliczności dające takie prawo definiuje Kodeks pracy, ściślej mówiąc art. 210 „Prawo pracownika do powstrzymania się od wykonywania pracy”. Wskazane zostają w nim sytuacje, w których osoba pozostająca w stosunku pracy może odstąpić od wykonywania swoich obowiązków. Ustawodawca wymienia dwa uwarunkowania – zewnętrzne, związane z niewłaściwymi warunkami pracy oraz wewnętrzne, wynikające z nieodpowiedniego stanu psychofizycznego (dotyczy ściśle określonych prac). Poniżej charakteryzujemy obie okoliczności.
Zagrożenie zewnętrzne – zagrożenie zdrowia lub życia pracownika
Jak już wspomnieliśmy, obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie warunków zgodnych z przepisami BHP, niezagrażających życiu i zdrowiu innych osób. Jak głosi art. 210 § 1 Kodeksu pracy, pracownik – po uprzednim powiadomieniu przełożonego – ma prawo powstrzymać się od wykonywania obowiązków, jeśli warunki pracy nie są zgodne z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, a także, jeśli ich wykonywanie stwarza bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika czy innych osób. Oba wskazane warunki muszą wystąpić łącznie.
Co istotne, jeśli odstąpienie od pracy nie usuwa wspomnianego w art. 210 § 1 zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca pracy, np. udać się do domu. O tym fakcie również zobowiązany jest niezwłocznie poinformować przełożonego, a także w określonym czasie pozostawać do jego dyspozycji.
Zagrożenie wewnętrzne – praca wymagająca szczególnej sprawności psychofizycznej
Drugi rodzaj okoliczności, uprawniających pracownika do powstrzymania się od pracy, wynika nie z warunków zewnętrznych, a wewnętrznych, tj. oceny samopoczucia. Co ważne, sytuacja ta dotyczy wyłącznie osób zatrudnionych do wykonywania pracy na określonych stanowiskach, wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej. Wskazane są one w załączniku do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 roku, a należą do nich m.in. prace:
- przy remoncie lub montażu sieci trakcyjnych;
- przy obsłudze podnośników i platform hydraulicznych;
- przy obsłudze żurawi wieżowych i samojezdnych;
- wykonywane przez operatorów samojezdnych ciężkich maszyn budowlanych i maszyn drogowych;
- na wiaduktach i mostach.
Pełna lista obejmuje aż trzydzieści sześć rodzajów prac. Zgodnie z art. 210 § 4 Kodeksu pracy, jeśli osoba wykonująca któryś ze wskazanych na niej obowiązków, na podstawie samooceny stwierdzi i zgłosi pracodawcy, iż stan psychofizyczny nie pozwala na świadczenie pracy, może od niej odstąpić. Pracownik nie ma w takiej sytuacji obowiązku przedłożenia zaświadczenia lekarskiego. Ocena stanu zdrowia powinna jednak wynikać z obserwacji własnej sprawności oraz być poparta wiedzą zdobytą na szkoleniach BHP i instruktażach stanowiskowych.
Występującymi jednocześnie przesłankami do uznania powstrzymania się od pracy za zasadne powinno być przekonanie, iż stan psychofizyczny nie pozwala na bezpieczną realizację pracy, a także, że jej wykonanie stwarza zagrożenie dla innych osób.
Czy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia?
Jak głosi art. 210 § 2 i 3 Kodeksu pracy, pracownik powstrzymujący się od wykonywania pracy lub oddalający się z miejsca jej realizacji z powodu warunków zagrażających życiu, lub zdrowiu (okoliczności określone w art. 210 § 1 ustawy) nie może ponosić żadnych negatywnych skutków swojej decyzji, a także zachowuje uprawnienie do wynagrodzenia za dany okres. Obliczane jest ono jako wynagrodzenie urlopowe, a składki ustala się wówczas w wysokości przeciętnej dla miesiąca, w którym doszło do powstrzymania się od pracy.
W drugim przypadku, tj. określonym w art. 210 § 4 odstąpieniu od pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, wynagrodzenie nie przysługuje.
Kogo nie obowiązują wskazane przepisy?
Przytoczone okoliczności pozwalające na powstrzymanie się od pracy nie dotyczą wszystkich zawodów. W art. 210 § 5 Kodeksu pracy ustawodawca wskazuje, że przepisy nie dotyczą pracowników, których obowiązki zawodowe wiążą się z działalnością w obliczu bezpośredniego zagrożenia życia, zdrowia lub mienia ludzkiego. Oznacza to, że wyłączeni z możliwości odstąpienia od realizacji pracy ze wskazanych wyżej powodów są pracownicy służby zdrowia, ratownictwa medycznego, górskiego, górniczego czy członkowie Państwowej Straży Pożarnej.
O czym należy pamiętać?
Jak wskazaliśmy w powyższym artykule, pracownik ma prawo odstąpić od wykonywania pracy, jeśli warunki nie odpowiadają zasadom BHP, stwarzają zagrożenie dla życia lub zdrowia pracownika czy jej wykonanie grozi innym osobom, a także – w przypadku ściśle określonych typów prac – gdy stan psychofizyczny pracownika nie pozwala na realizację obowiązków i stwarza zagrożenie dla innych. Co ważne, w każdym z wymienionych przypadków obowiązkiem pracownika jest powiadomienie przełożonego o planowanym powstrzymaniu się od pracy i wskazanie powodu takiej decyzji. Ustawodawca nie określa, w jakiej formie powinno być ono dokonane, stąd uznaje się, że może mieć charakter dowolny. Ważne jest, aby zawiadomienie złożone było niezwłoczne i bezpośrednio dotarło do adresata. Jeśli z uwagi na sytuację informacja podana została w formie ustnej, warto następnie sporządzić krótką notatkę pisemną. Odstąpienie od pracy bez powiadomienia o tym fakcie może skutkować postępowaniem dyscyplinarnym.
